[ad_1]
نقد فیلم سینما نیمکت به فیلمی میپردازد که سانسور، ممیزی و حذف را ملامت میکند اما خودش حدودِ یک دهه است که توقیف (حذف) شده است.
پلانهای ابتدایی فیلم به واسطهی آشنایی ناکافی آقای رحمانیان با دوربین من را نسبت به فیلم مشکوک کرد، اما میزانسنها و بازیهای جذاب تئاتری و قابهای متناسب با امرِ زیباییشناسی شک من را برطرف ساخت و در ادامه به تماشای فیلمی نسبتا خوب نشستم. فیلمی که در ادامه این مقاله به پستی و بلندیهایش نشانه خواهم کرد.
تحلیل و نقد فیلم سینما نیمکت
مرثیهای برای هنرِ ایران
فهرست مطالبی که در نوشتار نقد فیلم سینما نیمکت خواهید خواند به شرح زیر است:
آقای رحمانیان (کارگردانِ فیلم) یدِ طولایی در مقوله نویسندگی و کارگردانی نمایشنامه و نمایش دارند. اما تجربه ایشان در مقوله فیلم در حد دو فیلم است. یکی همین فیلم و دیگری فیلمی به نام “کنسل” که در کانادا ساخته شده است. اما ابتداییترین مسئلهای که در مورد “سینما نیمکت” توجه را جلب میکند توقیفِ 9 سالهی این فیلمِ خوب و نمایشِ اون در شبکه TRT2 ترکیه است.
حقیقتا بنده گاها از این سیستمِ احمقانهی ممیزی، سانسور و توقیف شاخ درمیآورم. فیلمهای سخیفی همانند مجبوریم که فراوان زیاد سیاهنمایی و انتقاد دارند به راحتی مجوز پخش میگیرند و فیلمهای کم ادعا و خوبی همانند سینما نیمکت که نقدِ کم اما عمیقی بر پیکرهی سیستم میزنند 9 سال توقیف میشوند و آخرش هم با کیفیت بد در شبکهی دولتی ترکیه (که در همان شبکه هم مورد سانسور واقع میشوند) پخش میشوند و تمامِ زحمات عوامل فیلم بر بادِ فنا میرود. شاید آقای رئیس (شما بخوانید سانسورچیِ وزارتِ محترم فرهنگ و ارشادِ اسلامی) از همین عمق در نقد ابا داشته باشد که سینما نیمکت را 9 سال است مورد توقیف قرار دادهاند. از حواشی فیلم سینما نیمکت که بگذریم باید درون تحلیل اون شویم.
ساختار، فرم و تکنیک
واقعیتش این است که سکانس ابتدایی (دویدن کودک در کوچهپسکوچههای روستا) من را به یاد شاهکارِ جنابِ کیارستمی، “خانه دوست کجاست؟” رها کرد. البته در ادامه متوجه شدم این فیلم کوچکترین نسبتی با اون فیلم ندارد. سپس با تاریخِ حالِ فیلم و اجرای محیطیِ ناصر و صبا در قهوهخانه مواجه شدیم و سپس درونِ فلشبکی جذاب شدیم.
همانطور که مطلع هستید روزگاری در این مملکت کاست ویدئو حرام بود و الآن همانند بیلیارد و… حلال شده است. ایده اصلی این فیلم بر پایهِ همین قصـه است. مردی که آدرس گنج سلیمان را از پیر مرد زندانی (با بازی بدِ حسین عرفانی، صداپیشه خوبِ سینما و تلوزیون) میگیرد، تمام فیلمهای دنیا را میبیند و در دورهی ممنوعیت تقریبا همه چیز با شورِ انقلابی، مشغول اجرای تئاترهای محیطی در جاهای مختلف میشود.
الآن که به بازیِ بدِ آقای عرفانی نشانه کردم به تیپِ تکراری و تهوعآورِ رضا ناجیِ گرامی هم نشانه کنم. بنده نمیدانم تا چه سالی قرار است فیلمسازانِ محترم از لهجه و تیپِ رضا ناجی در نقشهای مختلف (مافیا، دوستِ دلسوز، پدرِ عصبانی، رفتگر، شهردار، عمهی من و در این فیلم زندانبان) استفاده کنند. به نظرم خندهی مورد نظر از این تیپ رضا ناجی گرفته شده که هیچ عصارهاش هم کشیده شده و دیگر بس است!
ایده اصلی
ایده اصلی و قصـه سینما نیمکت، بازی کردن فیلم است بجای تماشای اون، که این مسئله حاوی یک کنایه رندانه است. ما ایرانیها سالهاست که فیکِ همهچیز را داریم. گوشی، ماشین، لباس، ساعت، عشق، رابطه، ورزش، هنر و… خبری از اون چیزِ اصلی نیست. چیزِ اصلی برای از ما بهترون است. در اینجا هم فیلم دیوانه از قفس جهید (که نمایش این فیلم در زندان هم دوباره حاوی کنایه است) به واسطه خراب بودن سیستم پخشِ زندان قطع میشود و ناصر اون را اجرا میکند. یعنی ناصی میشود جک نیکلسون (شما بخوانید جسمِ پژو با مغزِ پیکان).
موسیقی فیلم خوب از آب درآمده است که قسمتِ عمدهای از اون مربوط به اشکان خطیبی است که در منظره مینواخت و صدابرداری هم در منظره اتفاق میافتاد. صحبت از خطیبی شد. در خصوص بازی ایشان باید به یک نکته نشانه کنم و نتیجهای از اون بگیرم. به نظر بازی در نقشهای ویژه و منحصر به فرد همانند معلول، معتاد، جوکر، افرادی که اختلالهای ژنتیکی و… دارند یک امتیاز مثبت برای هر بازیگری است. یعنی بازی را یک هیچ شروع میکنند.
اشکان خطیبی
اما چالشِ قصـه اینجاست که باید بررسی کرد این بازیگر چقدر خود را با نقش سازگار ساخته و درونِ فرم شده است. در خصوص اشکان خطیبی آغاز کار شک داشتم که شاید از پس کار بر نیامده اما با گذر تاریخ تاثیرِ هدایتِ خوبِ آقای رحمانیان و تلاشِ خود خطیبی را در نقشِ صبا دیدم. او به غایت موجز و تکنیکال بازی کرده. نمیتوان گفت مقام یک اما واقعا قابل قبول ایفای نقش کرده است.
سکانسِ ویولون زدنش با تنی برهنه که اون تاریخها هم وایرال شده بود (عکسش)، فراوان تاثیر گذار بود و برای من آشکارگرِ عصیانِ برهنگان (در قابی زیبا و موزیکال) علیه ظلم و استبداد بود. عصیانی دراماتیک که گریبانِ هر رئیسی را گرفته و خواهد گرفت.
کارگردانی
از کم آشنایی جناب رحمانیان با دوربین گفتم ولی از قابهای جذابش نباید گذشت. قابهایی که او از تئاتر به سینما کشانده بود. او لانگشاتهای فرمالیستی و چیدمانِ صحیحِ منظره و پلانهای ضد روشنایی و دراماتیکِ خوبی گرفته بود. اما در فضاهای بسته دوربینِ رحمانیان حرفی نمیزد. دوربین گنگ بود و این میزانسنها و بازیها بودند که کار میکردند.
اما خب به واسطه تئاتری بودنِ ایشان ما در طول فیلم فراوان با مولفه و المانهای تئاتری موجه هستیم. مقصودم اجرای تئاتر محیطی توسط ناصر نیست، بلکه برخی میزانسنها و بازیهای تمام بازیگران از اصغر پیران (رئیس) گرفته تا خود ناصر است. بازیِ کاراکترِ نوکر هم یک اثبات بر این ادعای بنده است. این نوکر سراسر تئاتری بازی میکند و ابدا به دوربین توجه ندارد. به اصطلاح چهره نمیدهد و خب این قابل گفت و گو است، از طرفی ممکن است خوب باشد و از طرفی بد.
نقد فیلم سینما نیمکت
اما باید اذعان کنم که زمانی یک تئاتری درون سینما میشود و تصمیم دارد فیلمی با مزهِ تئاتر بسازد باید دقتِ بیشتری به همه چیز داشته باشد. برای نمونه و در مواجه با این فیلم نگاهی بیاندازید به فیلم مسخرهدوباره دلیل غنیزاده. در مسخرهدوباره همه چیز تئاتری بود. به میزانسِ راه رفتن کاراکترها دقت کنید. نوع دیالوگ گفتنشان و حتی گریم و طراحی منظره. اما به نظر میرسد سینما نیمکت بینِ سینمای سینمایی و سینمای تئاتری قدم زده است.
بازیگری
بازیهای عموما خوب بودند. علی عمرانی در سکانسِ دوازده مردِ عصبانی بازیگریاش را به چهره کشید و شوآف جذابی کرد. خانم نصیرپور به خوبی فرم کاراکتر را گرفته بودند و از ابتدای ورودشان به فیلم باورپذیر و حسی بازی میکردند. آقای برق نورد هم با اون میمیکِ با نمک و کاراکترِ جذابشان فراوان تکنیکال و مورد قبول بازی میکردند.
ما هیچ ادعایی را در هیچ بازیگری نمیبینیم که مابه ازای اون در نقشش دیده نشود. عطا ادعای اینسومنیا میکند. ما اون را در چشمان، رفتار و میمیکش میبینیم. صبا بیماریِ پرخوری دارد که همیشه مابه ازایش را میبینیم که اوجش همان عصیانش در زمین پوشیده از برف و در بینِ راه بود. مردمی جای خواب ندارد و در درمانگاه میخوابد و ما این را در راه رفتنش میبینیم (از بس جای بد خوابیده بدنش همیشه اسپاسم دارد). اینهایی که عرض کردم همه و همه مثال است. امثال این فکتها در بازیهای این عزیزان فراوان است.
در پایان هم میخواهم به مردمِ قهوهخانه نشانه کنم که در کسری از ثانیه هنرمندانی که ماهها برایشان اجرا کردند را یاد بردن کردند و برای هنرِ سخیف و جنگولکبازی دست زدند. این مردم شما را به یادِ چه کسانی میاندازد؟ مردمی که سحر زنده باد میگویند و شب مرده باد… در انتهای نقد سینما نیمکت به حواشی این فیلم خواهیم پرداخت.
تحلیل حواشی فیلم
شبکه تیآرتی۲ (TRT2) ترکیه فیلم سینمایی سینما نیمکت، ساخته محمد رحمانیان، را پخش کرد. سینما نیمکت سال ۱۳۹۳ در ایران ساخته شد که در این سالها به جز اکران محدود ۱۰ شبه در پردیس چارسو؛ هیچوقت اجازه اکران عمومی پیدا نکرد. اشکان خطیبی با انتشار پستی در صفحه اینستاگرامش نوشت: «سپس از نزدیک به یک دهه توقیف، فیلم سینما نیمکت، بی اجازه کارگردان یا تهیه کنندهاش سر از شبکه تیآرتی۲ (TRT2) در سرزمین ترکیه درآورد.»
اشکان خطیبی پس از توقیف این فیلم و حذف اون از قسمت سودای سیمرغ جشنواره فجر تصمیم گرفت که از دنیای سینما خداحافظی کند. خطیبی اعلام کرده بود که برای بازی در این نقش ۲۱ کیلو وزن کم کرده است و همه چشمشان را به روی فیلم و بازی او بستند.
خطیبی در پستی اینستاگرامی با گلایه از دیده نشدن بازیاش در اون فیلم نوشت: «زمانی یک سال عشق و جون و قلبت رو فدای نقشت کنی و خودت رو از تمام خوشیهای اولیه بشری محروم کنی. ۲۱ کیلو وزن کم کنی! در کمتر از ۴ ماه نوازندگی ویالون یاد بگیری! در سرمای جانفرسا با ۵۴ کیلو وزن و گشنه، لخت و عریان کار کنی. سپس موقعی که باید نتیجه کارت رو ببینن، همه چشمهایشان را ببندند.» پیشتر سال قبل هم این شبکه تلویزیونی اقدام به پخش «سینما نیمکت» کرده بود.
محمد رحمانیان در رابطه با این اتفاق در گفتوگو با ایسنا گفت: «سال قبل یک بار فراوان ناگهانی شنیدم که یک شبکه تلویزیونی فیلم را پخش کرده و دیروز هم شنیدم که قرار است از یک شبکه ترکیهای پخش شود. من و تهیهکننده هیچ کدام از این اتفاق اطلاع نداریم و به اندوختهگذار هم دسترسی نیست، میماند فارابی که بعید میدانم این کار را انجام داده باشند، به هر حال کمی پیچیده است که چطور این فیلم لو رفته است.»
حواشی سینما نیمکت
رحمانیان در رابطه با دلیل پخش نشدن این فیلم گفت: «نخستین بار در جشنواره فجر سر این فیلم بریده شد در حالی که شایستگیهای زیادی داشت. پخشکنندهای وظیفه فیلم را برعهده نمیگرفت و اگر هم قبول میکرد سپس از چند روز انصراف میداد. در این بین اظهارنظری از یکی از مسئولان وقت سازمان سینمایی عنوان شد که فیلم مسالهای دارد، در واقع یکی از بازیگران فیلم را مانند شخصی دانستند و همین اتفاق، شروع رویدادها تلخ بعدی شد. من توقع یک اکران عالی برای «سینما نیمکت» نداشتیم، اما در ۱۰ روز مگر چند نفر به تماشای فیلم میروند؟»
رحمانیان همچنین عنوان کرد که فیلمنامهای به نام «آدمکش» در اختیار دارد که در ۲۰ سال قبل، هیچ دولتی به او اجازه ساخت اون را نداده است. داستان فیلم «سینما نیمکت» به سالهای ممنوعیت ویدیو وآتش زدن دستگاههای پخش ویدیو و همچنین فیلمهای تاریخ سینما نشانه دارد. پس از این اتفاق یک گروه نمایشی تصمیم میگیرند که قصـه اون فیلمها را به شکل تئاتر برای مردم اجرا کنند که در این راه وابسته ممیزی و سانسور میشوند.
ضیاءالدین دری، عضو شورای پروانه نمایش در اون سال، در رابطه با صادر نشدن مجوز نمایش برای فیلم سینما نیمکت در گفتوگو با فریدون جیرانی، از توقیف این فیلم نگهداری کرده و گفته بود: «رحمانیان در این فیلم، اعضای شورای نمایش را تبدیل به یک سری آدمهای پرت و پلای لمپن کرده بود. ما هم گفتیم پس بره. یک مشت آدم باجگیر را علامت داد که میآیند ممیز تئاترهای زنده تاریخ سینما میشوند.»
حواشی سینما نیمکت
اما رحمانیان به گفته خودش چندان برای حذف فیلمش از قسمت جایزه جشنواره فجر ناراحت نشده است و در گفتوگویی با ایسنا در سال ۹۶ گفت: «زمانی در ۵۳ سالگی اولین فیلمم را ارائه میدهم، یعنی فراوان در قیدوبند برخی از اتفاقات نیستم. نبودن فیلم من در قسمت سودای سیمرغ، قدری هم به بدشانسیام بر میگردد، چون صحیح همان مدیرانی که سال ۸۸ در تئاتر برای من مشکلآفرینی و مرا حذف کردند، الآن بهعنوان مدیران جشنواره فیلم فجر تصمیم گیرنده هستند و ظاهرا همه چیز برای من مجدد از نقطه صفر شروع میشود و همچنان در مورد حذف و ممیزی همان قصـههای قبلی وجود دارد.»
رحمانیان که داستان فیلمش هم نشانهای به ممیزی و حذف آثار سینمایی داشت، گفت: «ابدا فیلم من درباره حذف است و هیئت انتخاب جشنواره فیلم فجر با این کارشان علامت دادند آفتاب آمد دلیل آفتاب. اما نمیدانم برای چی فکر میکنند دنیا با خودشان شروع و تمام میشود؟ هیئتی که در تئاتر به هر نوع حذفی دست میزدند، در جشنواره فیلم فجر هم با آراستگی دقت و امانت این کارشان را انجام میدهند! به این وضعیت انس دارم. در حوزههای دیگر هم به این حذف شدن انس کرده بودم. خوشحالم در اولین کار سینماییام، مجدد به این حذف شدن خو گرفتم و اعتقاد آوردم که قرار نیست هیچ تغییری در حوزه فرهنگ چهره بدهد.»
ویدیو نقد فیلم سینما نیمکت (FiCast)
در یوتیوب فایل ویدئویی کامل را ببینید:
اپیوزد 2 FiCast – نقد و بررسی فیلم سینما نیمکت
ما را در CastBox دنبال کنید:
پادکست فیکست
ژبیشتر بخوانید:
از همراهی شما تا انتهای نوشتار نقد فیلم سینما نیمکت سپاسگزار هستیم. حتما ما را با نظرات خود در رابطه با این نوشتار، آگاه کنید. شما میتوانید به نام نویسنده مهمان در سایت فیگار عضو شوید و علاوه بر اشتراک نظرات خود در رابطه با مقالهها، نقد فیلم ، نقد سریال ، اخبار سینما و مطالب خودتان را نیز انتشار دهید. برای مطالعه فراخوان مرتبط با اون بر روی لینک نویسنده مهمان کلیک نمایید. در ضمن شما همراهان گرامی میتوانید به اینستاگرام فیگار جهتِ شناختِ مهمترین فیلم های ژانرهای مختلف و کوتاه نقد و بررسیهای فیلمهای روز دنیا مراجعه کنید.
[ad_2]