توافق احتمالی برجام به اسرائیل چه شوک هایی درون می کند؟ 

کابینه فعلی اسرائیل در شرایط کنونی غیر ممکن است که بخواهد بایدن را دور بزند و برای خرابکاری عظیم احیای برجام تلاش کند.
به شرح صفحه اقتصاد، با وجود اختلاف های باقی مانده میان تهران و واشنگتن، ارزیابی های دلالت بر این دارد که امکان توافق بر سر احیای برجام بیش از هر تاریخ دیگری امکان پذیر شده است. در این میان، مقامات اسرائیل در رتبه سرسخت ترین مخالف توافق اولیه و احیای دوباره اون در روزهای اخیر بر شدت تحرکات خود برای انعقاد توافق روی میز شدت بخشیده اند.
در آخرین تحولات در این زمینه، پس از مدتها تلاش، یائیر لاپید، نخست وزیر اسرائیل با جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا تماس برقرار کرده و درباره توافق هسته‌ای با ایران گفت‌وگو کرده است. گفته شده بایدن در این تماس تلفنی بر تعهد واشنگتن به امنیت تل‌آویو تاکید کرده است .
در این شرایط، بن کاسپیت، گزارشگر المانیتور با انتشار گزارشی با عنوان «نخست وزیر اسرائیل و مدیر موساد درباره توافق اتمی در حال ظهور اختلاف نظر دارند» نگاهی به آخرین تحولات داخلی در اسرئیل در این زمینه داشته است.

شوک های یک توافق احتمالی به تل آویو

تلاش‌های سرسختانه قدرت‌های جهانی برای دستیابی به توافق با ایران در مورد برنامه هسته‌ای‌اش، در حال درون کردن شوک‌هایی به سیاست و دیپلماسی در اسرائیل است. همین هفته قبل، درام توافق با ایران، تعداد قابل توجهی از منازعات را هم به شکل علنی و هم در پشت منظره‌ به راه رها کرد. در اسرائیل، یائیر لاپید، نخست وزیر موقت، با دیوید بارنیا، مدیر موساد شاخ به شاخ شد. مدیر موساد به نوبه خود دولت ایالات متحده را فراوان زیاد مورد انتقاد قرار داد. همانند همیشه، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر گذشته و رهبر کنونی اپوزیسیون، از این پیامدها برای اهداف سیاسی خود نزد از انتخابات 1 نوامبر استفاده کرد و مستقیماً به لاپید و ایالات متحده حمله کرد.

این نزاع ها تحت الشعاع اختلاف نظر رسمی و به ظاهر مؤدبانه با دولت بایدن بر سر تلاش مستمر اون برای دستیابی به توافق با تهران است، که هم لاپید و هم وزیر نگهداری بنی گانتز ادعا کرده اند که می تواند واکنش های زنجیره ای مخرب در منطقه را ساختن کند.

سر شاخ شدن رئیس کابینه با رئیس موساد

تشدید تنش ها در اسرائیل در 25 اگوست شروع شد، زمانی که بارنیا مجموعه ای از جلسات توجیهی رسانه ای را برگزار کرد و در اون لحن تندی علیه دولت بایدن به کار برد. بارنیا ایالات متحده را متهم کرد که حتی قبل از صدور حکم درباره یافته های [ادعایی] بازرسان بین المللی در سایت های اعلام نشده ایران، آماده به امضای توافق و شروع اجرای اون است. او این توافق را «فاجعه استراتژیک» نامید و ایالات متحده را به دلیل تسلیم شدن در برابر اکثر خواسته های ایران برای آخر دادن به مذاکرات به هر قیمتی مقصر فهمید.

لاپید که گفته می شود انتقاد مستقیم از نزدیکترین متحد اسرائیل در چنین تاریخ حساسی را نزد بینی نکرد ه بود و از اون متعجب شده بود، بارنیا را برای یک گفتگوی شفاف فراخواند. دفتر نخست وزیر هم پیام هایی را به واشنگتن منتقل کرد و گفت که لحن بارنیا و برخی از اظهارات وی موضع لاپید را منعکس نمی کند. لاپید زیادتر از عدم اطلاع رسانی بارنیا به خبرنگاران متعجب شد مبنی بر اینکه ایالات متحده موضع خود را در مورد تحقیقات [ادعایی] آژانس مقاوم تر کرده و در پی مسافرت هفته قبل ایال هولاتا مشاور امنیت مردمی اسرائیل به واشنگتن، موضعی نزدیکتری نسبت به اسرائیل اتخاذ کرده بود. لاپید تلاش کرده تا برای گفتگو در مورد آخرین مسائل پیرامون ایران، با جو بایدن، تماس تلفنی برقرار کند، اما می‌داند که جنجال رسانه‌ای بارنیا چشم‌انداز چنین تماسی را فراوان کاهش می‌دهد.

دستیاران لاپید به اطلاع آمریکایی ها رسانده اند که اسرائیل در یک فعالیت‌ «مخرب» -از نوع مورد علاقه نتانیاهو در تعاملات پیچیده‌اش با دولت‌های دموکرات- شرکت نکرده و مسافرت برنامه‌ریزی‌شده بارنیا به پایتخت ایالات متحده در هفته آینده، از جمله وجود در کمیته اطلاعات سنا، به نام یک بی احترامی به بایدن نیست، بلکه صرفاً برای به روز رسانی مقامات آنجا و تبادل اطلاعات اطلاعاتی بود. نکته اصلی آنچه که دستیاران لاپید به همتایان خود گفته اند این است که برخلاف نتانیاهو، که علیه باراک اوباما به دنبال لابی با کنگره علیه توافق قریب الوقوع 2015 با ایران بود، نه لاپید و نه دولت او چنین رویکرد پنهانی را اتخاذ نمی کنند.

زمان طلبی نتانیاهو

رویکردهای مختلف، شکاف عمیق بین این دو رقیب را که در انتخابات آتی رقابت می کنند، علامت می دهد: نتانیاهو که مصمم بود توافق با ایران را حتی به قیمت خراب کردن روابط اسرائیل با مهم ترین متحد استراتژیک خود لغو کند، و لاپید که کاملاً آگاه هستند که این بار نیز دولت آمریکا برخلاف میل اسرائیل در مورد ایران عمل خواهد کرد، اما مصمم است از همبستگی نزدیک با نگاهی به آینده محافظت کند.

اعضای ارشد تشکیلات نظامی اسرائیل چه فکر می کنند؟

در مقابل چنین پس‌زمینه، به نظر می‌رسد ملاقات گانتز در 26 اوت از واشنگتن حاکی از تشدید تلاش آمریکا و اسرائیل برای ساختن تصور یک «گزینه نظامی با اعتبار» در برابر زیرساخت‌های هسته‌ای ایران است – گزینه‌ای که اسرائیل ادعا می کند مواضع ایران را انعطاف‌پذیرتر می‌کند و به دستیابی به یک توافق بلندمدت نیرومند‌شده کمک می‌کند.

این یک دژاوو است؟

از سوی دیگر نشنال اینترست با انتشار یادداشتی با عنوان «برای چی مخالفت اسرائیل با توافق ایران این بار متفاوت است؟» استدلال کرده که به رغم شباهت های ظاهری موضع کنونی تل آویو در قبال توافق اتمی متفاوت از مورد گذشته است:

به سادگی می توان وابسته این خطا شد که رقص کنونی اسرائیل و ایالات متحده در مورد مذاکرات اتمی را صرفاً تکرار نزاع آنها در ماه هایی که منجر به امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در جولای 2015 شد، تلقی کرد.

به نظر می رسد دولت بایدن به همان اندازه که دولت اوباما در سال 15-2014 با شادی دستیابی به چنین توافقی بود، با شادی است. شخصاً برای جو بایدن، این واقعاً یک دژاوو است. فراتر از معاون رئیس جمهور در اون تاریخ، بایدن یک شریک واقعی در تلاش های باراک اوباما بود و از تمام جزئیات گفت و گو در مورد جوانب مثبت و منفی توافق اتمی آگاه بود. او در جلسات متعدد طولانی در دفتر بیضی، از جمله پیرامون مواجهه با کنگره و دیگر مخالفان توافق شرکت کرد و می‌توانست تمام استدلال‌های مخالف اون و پاسخ به این استدلال‌ها را بازگو کند.

همانند اون تاریخ، این بار هم اتحادیه اروپا هماهنگی مذاکرات را بر وظیفه داشته و حالا بر بازگرداندن پایبندی ایران و آمریکا به توافق متمرکز شده است. اما روسیه حالا حتی زیادتر از اون تاریخ با شادی است. پس از تهاجم به اوکراین، این سرزمین به دنبال هر فرصتی برای فرار از انزوا و تحریم های خود است. ایران نیز به نوبه خود خوشحال است.

و دوباره هم به همانند سال‌های 15-2014، با نزدیک شدن به امضای توافق هسته‌ای با ایران، رهبران و مقامات اسرائیل انتقادات تندتر و علنی‌تری را از این توافق ابراز کردند. گفته می‌شود، یایر لاپید، نخست‌وزیر جدید اسرائیل، گله کرده که بایدن وعده خود را برای دستیابی به توافقی «توانا‌تر و طولانی‌تر» از برجام نقض می‌کند و دیوید بارنیا، مدیر موساد اسرائیل، توافق را «فاجعه ای راهبردی« وصف کرده است. مشاور امنیت مردمی اسرائیل، ایال هولاتا، و وزیر نگهداری بنی گانتز نیز در اواسط ماه اگوست، در تلاش برای منصرف کردن آمریکا برای بدن دادن به خواسته های ایران  برای ملاقات با مقامات کاخ سفید و پنتاگون به واشنگتن دی سی رفته‌اند.

در تفاوت با سال‌های 15-2014؛ دوری تل آویو از فعالیت‌ پرهزینه و بیهوده

با این حال، دستکم این آخری یک دژاوو نیست. و علی رغم شباهت های فوق الذکر، مباحثات کنونی اسرائیل و آمریکا در مورد توافق اتمی چیزی جز تکرار نزاع 2014-2015 است. تفاوت‌های بین اون تاریخ و حالا نه تنها علامت‌دهنده ارزیابی‌ها و اولویت‌های متفاوت اسرائیل است، بلکه منعکس‌کننده تغییرات چشمگیری است که خاورمیانه در سال‌های اخیر تجربه کرده است.

عملکرد اسرائیل طی سال‌های 15-2014 بر پایه دو ارزیابی اساسی بود. اولین مورد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر وقت، فراوان زیاد بر اون مانور می داد، این بود که توسعه برنامه اتمی ایران، اسرائیل را با یک تهدید واقعی وجودی مواجه خواهد کرد. در مقابل، اکثر رهبران و مقامات ارشد فعلی اسرائیل بر این پندارند که در حالی که برنامه اتمی ایران چالش‌های امنیتی فراوان جدی برای اسرائیل ساختن می‌کند، اسرائیل طیف وسیعی از گزینه‌ها را برای مواجهه با چنین چالشی در اختیار دارد. تفاوت دوم این است که در سال 15-2014 نتانیاهو محاسبه کرد که با بسیج دوستان اسرائیل در آمریکا می توان از امضای برجام توسط آمریکا پیشگیری کرد. در مقابل، اکثر رهبران کنونی اسرائیل متقاعد شده اند که بایدن مصمم است به توافقی دست یابد که برجام را احیا کند و بدین وسیله محبوبیت داخلی کسب کند. پیامد عملیاتی این ارزیابی‌ها این است که هر گونه تکرار تلاش‌های 2014-2015 برای خراب کردن توافق هسته‌ای با ایران، نه تنها فراوان پرهزینه، بلکه بیهوده نیز خواهد بود.

پشت سر واشنگتن، نه دور زدن اون

در سال 15-2014، دو ارزیابی فوق الذکر دلیل شد نتانیاهو تمام تلاش خود را وقف پیشگیری از امضای برجام کند. این شامل عبور از اوباما بود و ترتیبی دهد که رهبران جمهوری خواه از او در مارس 2015 دعوت کنند تا اعتراضات خود را به توافق در جلسه مشترک کنگره ارائه کند. در مقابل، کابینه فعلی اسرائیل محاسبه کرده که هیچ ستونی از مهمتر از حمایت مستمر آمریکا برای رژیم شان با ارزش و مهم بودن ندارد. آنها همچنین ارزیابی می کنند که چنین حمایتی با تبدیل شدن اسرائیل به یک داستان حزبی در ایالات متحده صدمه جدی خواهد دید. بنابراین، لاپید دفعات از عزم خود را برای بازگرداندن پایه دو حزبی حمایت آمریکا اعلام کرده است.

در این شرایط، بعید به نظر می رسد کابینه فعلی اسرائیل بایدن را دور بزند و تلاش هایی را برای خرابکاری در احیای برجام شروع کند. جای تعجب نیست که هنگامی بارنیا، مدیر اسرائیلی موساد، از توافق هسته‌ای احتمالی انتقاد کرد، لاپید بلافاصله نارضایتی خود را اعلام کرد.

مهمتر از اون، تفاوت بین ارزیابی‌ها و اولویت‌های نتانیاهو و رهبران کنونی اسرائیل منجر به تغییر اساسی در هدف تلاش‌های اسرائیل در این زمینه در ایالات متحده شده است: از تلاش برای پیشگیری از امضای توافق هسته‌ای توسط دولت اوباما و متقاعد کردن ترامپ به کنار گذاشتن برجام، به سوی توافقی با هدف دستیابی به مجموعه‌ای از تفاهم‌ها با دولت بایدن در مورد پاسخ‌های واجب به سناریوهای احتمالی پس از توافق امضا شده.

منبع: اقتصادنیوز